Hương đạo – mối giao lưu giữa Việt Nam – Nhật Bản từ thuở xa xưa.
Điều ít người chú ý là vai trò quan trọng của Trầm trong lịch sử giao lưu giữa Việt Nam và Nhật Bản. Như đã nói ở trên, loại Trầm tốt nhất gọi là Trầm “Kỳ Nam”, tiếng Nhật gọi là “già la”- viết tắt chữ “đa già la” là phiên âm của tagara tiếng Phạn.
Không phải ngẫu nhiên mà loại trầm đặc biệt này có gốc từ tiếng Phạn, bởi lẽ con đường tơ lụa trên biển cũng chính là con đường truyền bá Phật giáo từ Ấn Độ, và “già la”, hay trầm “kỳ nam”, đã đi theo con đường đó cùng với Phật giáo và cũng với tư cách là một sản phẩm độc đáo trong mối giao lưu kinh tế và văn hoá giữa Việt Nam và các nước khác.
Theo nghiên cứu của ông Ogura Sadao, Trầm là mặt hàng mà Nhật Bản nhập khẩu từ các nước Đông Nam Á (Việt Nam, Campuchia, Thái Lan…) trong thời kỳ giao thương bằng thuyền buôn có giấy phép châu ấn vào cuối thế kỷ 16 – đầu thế kỷ 17 mà hiện nay Nhật Bản vẫn còn tiếp tục nhập khẩu.
Theo ông, lượng Trầm Nhật Bản nhập khẩu từ Việt Nam chiếm 70% tổng số lượng Trầm Nhật Bản nhập khẩu vào thời Shuinsen, và cho đến năm 1987, lượng Trầm Nhật Bản từ Việt Nam là 16 tấn, vẫn chiếm khoảng 50% tổng số lượng Trầm Nhật Bản nhập khẩu (khoảng 32 tấn).
Vì sao người Nhật thích Trầm sản xuất tại Việt Nam? Lý do đơn giản là vì loại trầm có mùi hương thanh nhã và được yêu chuộng nhất là trầm “kỳ nam” chỉ có ở Việt Nam.
Có khá nhiều giai thoại về sự đam mê Trầm “Kỳ Nam” của các nhân vật lịch sử ở Nhật Bản. Ở Shôsôin – nhà lưu trữ các bảo vật và kinh điển Phật giáo tọa lạc trong khuôn viên chùa Tôdaiji ở Nara – có một khúc Trầm “Kỳ Nam” gọi là Lan-xa-đãi dài chừng 1 mét rưỡi. Cả ba nhân vật góp phần vào công cuộc thống nhất Nhật Bản vào cuối thế kỷ 16 là Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi và Tokugawa Ieyasu đã từng lăm le dòm ngó khúc Trầm được xếp vào hàng “linh bảo” này.
Chắc hẳn bảo vật này được xem là một biểu tượng của uy quyền. Tương truyền Nobunaga cho người đẽo hai miếng, mỗi miếng dài chừng 40 phân; một miếng dâng thiên hoàng, một miếng dùng trong các buổi uống trà đạo. Hideyoshi hình như cũng bắt chước Nobunaga cho người đến đẽo vì nhà thiên tài quân sự này cũng thích giao du với các trà nhân.
Riêng về Ieyasu, vị tướng quân đầu tiên của chính quyền Tokugawa, tuy người ta biết chắc là ông có sai người vào xem khúc Trầm Lan-xa-đãi, nhưng không ai biết rõ là ông ta có cho đẽo đem về hay không.
Tuy nhiên, qua những văn thư mà hiện nay còn lưu lại, chúng ta biết rõ là Ieyasu rất mê Trầm và đã từng gửi thư cho quốc vương Chiêm Thành và chúa Nguyễn xin gửi Trầm “Kỳ Nam”.
Thư của Ieyasu gửi quốc vương Chiêm Thành năm 1606 ghi rõ: “Tôi muốn có Trầm loại thượng hảo hạng. Những loại có phẩm chất “vừa vừa” hay “dưới trung bình” thì xin đừng gửi vì đã có nhiều lắm rồi”.
Qua văn thư, chúng ta cũng biết rằng ít nhất trong hai năm 1605 và 1606, chúa Nguyễn Hoàng đã gửi một số tặng vật đáp lễ cho Ieyasu, mỗi lần gồm 1 miếng Trầm “Kỳ Nam” (không ghi rõ cỡ nào).
Một chi tiết thú vị và có ý nghĩa là trong danh sách các tặng phẩm giữa các nước Đông Nam Á, trầm luôn luôn được liệt kê đầu tiên. Sau khi Ieyasu mất, nghe nói trong các di vật của ông có đến hơn 100 kilô Trầm “Kỳ Nam” và hơn 180 kilô các loại Trầm khác. Điều này cho ta thấy Ieyasu đã mê Trầm Hương đến mức nào.
Rõ ràng là Trầm đã đóng vai trò quan trọng trong quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Nhật Bản ngày trước. Còn ngày nay thì sao? Do óc hiếu kỳ, khi viết những hàng này, chúng tôi bật internet để xem người ta nói gì về hương đạo trên các mạng thì tình cờ gặp trang nhà của một trường dạy hương đạo của người Nhật quảng cáo 3 loại hương Trầm mà trong đó đã có 2 loại hương làm bằng Trầm nhập khẩu từ Việt Nam, và 1 loại hương khác làm bằng Trầm nhập khẩu từ Indonesia.
Hương đạo quả là một nhịp cầu độc đáo trong mối giao lưu văn hoá và kinh tế giữa Việt Nam và Nhật Bản đã có nguồn gốc rất lâu đời.